مالی اجتماعی اسلامی[1] با تمرکز بر کسب خیر، سه نوع رویه استثماری را منع می‌کند: سوداگری مالی[2] که در عربی با عنوان «میسر» از آن یاد می‌شود، بهره یا ربا و غرر که به معنای عدم‌اطمینان در معاملات مالی است.

مالی اجتماعی اسلامی به اشکال گوناگون مالی که ریشه در اخلاق اسلامی با هدف منفعت اجتماعی دارد، اشاره دارد. این اشکال، در سه حوزه عمده، شامل موارد ذیل می‌شود:

انسان‌دوستی: زکات، صدقه و وقف؛

همکاری: قرض‌الحسنه و تکافل؛

سرمایه‌گذاری اجتماعی: صکوک و سازمان‌های مالی خرد اسلامی.

هنگام تعریف مالی اسلامی، باید به این مهم توجه نمود که مالی اجتماعی اسلامی، بخش لاینفک آن است. سه منفعت در این نوع تعریف نهفته است:

اول این‌که، چشم‌انداز بخش مالی اسلامی را توسعه می‌بخشد. گروه بانک توسعه اسلامی (IsDB)[3] تخمین زده است که وجوه زکات به تنهایی، بیش از یک هزار میلیارد دلار در سال، است. ارزش دارایی‌هایی وقفی که شامل چندین بنای عظیم از جمله تاج محل می‌شود، بیش از ۲ و نیم هزار میلیارد دلار از بخش مالی اسلامی را به خود اختصاص داده است.

دوم این‌که، مالی اجتماعی[4]، بسیار همگانی و در سطح وسیعی قابل اجرا است. برای مثال، در مصر، بر اساس آمار هيئت خدمات مالی اسلامی[5]، سهم بازار بانکداری اسلامی، ۹ درصد است. همچنین بر اساس آمار مؤسسه پژوهشی پیو[6]، درصد مسلمانانی که در جهان، زکات می‌دهند، ۷۰ درصد است. الگوهای مشابهی نیز در سطح کشورهای مسلمان دیده می‌شود.

سوم این‌که، مالی اجتماعی شامل ارزش‌های کلیدی همچون مهرورزی و هم‌دلی با دیگران است.

در سال‌های اخیر برخی کشورها از جمله اندونزی تلاش کرده‌اند تا بخش مالی اجتماعی اسلامی خود را به اهداف توسعه پایدار (SDGs)[7] نزدیک کنند. در عوض، طرح توسعه سازمان ملل نیز با برخی کشورها در زمینه مالی اجتماعی اسلامی طرح‌های مشترک دارد مانند طرح بادان وقف[8] که نهاد مذکور با مرکز بادان وقف اندونزی به انجام رساند که طی آن، اولین زنجیره بلوکی دیجیتالی بهینه، به منظور جمع‌آوری وقف و کاربرد سرزمینی وقف به کار گرفته شد. در حوزه زکات نیز طرح‌های مشترکی با سازمان‌های دیگر بین‌المللی مانند فدراسیون بین‌المللی هلال احمر و دیگر مراکز صورت گرفته است.

هم‌سوسازی مالی اجتماعی اسلامی با اهداف توسعه پایدار طی سال‌های گذشته، شدت گرفته است. مباحثی مانند حاکمیت و شفافیت بهینه در مؤسسات مالی اجتماعی اسلامی نیز مطرح شده است. خیرین نیز در این اهداف، شرکت نموده‌اند. برخی از این موارد به بهره‌برداری از فناوری دیجیتال به منظور کمک به اهداف انسان‌دوستانه نیز برمی‌گردد.

مالی اجتماعی به دلیل وسعت، همه‌گیری و استقلال، اهمیت حیاتی دارد. ستون‌های اصلی این حوزه در میان سهامداران، بهبود اثربخشی، حاکمیت و شفافیت است. مالی اجتماعی، ابزاری برای مالی اسلامی است تا به جهان خدمت‌رسانی کند. استقبال از فناوری‌های نوین، بهبود رویه‌های حاکمیتی و شراکت بین‌المللی می‌تواند به این بخش یاری رساند.