رهیافت‌ها

- پس از سالی با رشد قوی در ۲۰۲۲، بیمه‌گران اسلامی (شرکت‌های تکافل) در منطقه شورای همکاری خلیج [فارس] (GCC)[1] به روند مطلوب رشد خود در سال ۲۰۲۳ ادامه دادند و از قیمت‌ها و تقاضای بالای بیمه به ویژه در عربستان سعودی، بهره جستند.

- اجرای استاندارد بین‌المللی گزارش‌گری مالی ۱۷ (آی.اف.آر.اس ۱۷)[2] بیمه‌گران را ملزم می‌کند تا رویه‌های داخلی و سامانه‌های فناوری اطلاعات خود را بروزرسانی کنند و این موضوع، هزینه‌های اضافی، محدودیت‌های زمانی و دیگر چالش‌های عملیاتی را به همراه دارد که بیشتر بیمه‌گران کوچک‌تر با منابع کمتر را دچار چالش خواهد نمود.

- درحالی‌که انتظار نمی‌رود، تغییرات حسابداری به خودی خود بر رتبه‌بندی اس‌اندپی درخصوص شرکت‌های بیمه اسلامی حاضر در منطقه خلیج [فارس]، اثری بگذارد، اما هر نوع تأخیر عمده در اجرا و عدم‌انسجام در استانداردهای گزارش‌گری مالی می‌تواند به رتبه منفی در موارد خاص، منجر شود.

پیش‌بینی شرکت رتبه‌بندی جهانی اس‌اندپی[3] نشان می‌دهد که شرایط اقتصادی مطلوب و قیمت‌های بیمه بالاتر که خود حاکی از افزایش خسارات و هزینه‌هاست و نیز افزایش تقاضا، چشم‌انداز رشد کسب و کار بیمه‌گران تکافل حاضر در منطقه شورای همکاری خلیج [فارس] را طی ۱۲ تا ۱۸ ماه آتی رقم خواهد زد. این شرایط در ادامه رشد ۲۳ درصدی حق بیمه/مشارکت صادره خالص (GWP/C)[4] در سال ۲۰۲۲ خواهد بود. بیمه‌گران اسلامی عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] از اول ژانویه ۲۰۲۳، اجرای آی.اف.آر.اس ۱۷ را آغاز کرده‌اند و باقی بیمه‌گران نیز همین رویه را در همین تاریخ اما در سال آتی میلادی، پیش خواهند گرفت. در گزارش اس‌اندپی آمده است که اتخاذ استانداردهای آی.اف.آر.اس ۱۷، شفافیت را بهبود خواهد بخشید و شناسایی و مقایسه تولید سود و مدیریت ریسک بیمه‌گران را آسان‌تر خواهد نمود. درحالی‌که اجرای این استانداردها، چالش‌های جدیدی را برای کلیه بیمه‌گران منطقه از جمله بیمه‌گران اسلامی به همراه خواهد داشت، اما پیش‌بینی می‌شود رتبه این شرکت‌ها همچنان تاحدزیادی ثابت باقی بماند. درهرحال، هر نوع تأخیر عمده در اجرا و عدم‌انسجام در استانداردهای گزارش‌گری مالی منجر به رتبه منفی در موارد خاص خواهد شد.

برتری رشد حق بیمه عربستان سعودی در قیاس با دیگر بازارهای اسلامی

بخش بیمه اسلامی منطقه خلیج [فارس]، به صورت مستمر و ثابت طی پنج سال گذشته،‌ رشد داشته است. این موضوع به صورت ویژه‌ای در سال ۲۰۲۲ مشهود بود، به طوری‌که حق بیمه/مشارکت خالص صادره در سیاهه شرکت‌های موردبررسی تا حدود ۲۳ درصد افزایش یافت. درآمد تجمیعی پس از کسر مالیاتی[5] تا تقریباً ۷۰ درصد در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت که با سال ۲۰۲۱ قابل‌مقایسه است. رشد صنعت عمدتاً در بازارهای بزرگ‌تری همچون عربستان که رشدی درحدود ۲۷ درصد در سال ۲۰۲۲ تجربه کرد، نهفته است. در همین حال، حق بیمه/مشارکت خالص صادره در دیگر کشورهای حوزه خلج [فارس] به طور جمعی تا حدود ۵ درصد طی همین دوره زمانی، کاهش یافت. این کاهش درآمد حق بیمه در امارات متحده، دومین بازار بزرگ تکافل، محسوس‌تر بود، چراکه برخی ادغام‌ها و فشارها بر نرخ‌ها در خطوط تجاری خودرو و دیگر رشته‌های بیمه‌ای اثر گذاشت.

نمودار ۱: حق بیمه/مشارکت خالص صادره در صنعت بیمه اسلامی شورای همکاری خلیج [فارس]

منبع: شرکت اس‌اندپی، 2023

نمودار ۲: سهم حق بیمه/مشارکت خالص صادره در صنعت بیمه اسلامی شورای همکاری خلیج [فارس] در سال ۲۰۲۲ براساس کشور

منبع: شرکت اس‌اندپی، 2023

درآمدها، مانند رشد درآمد ناخالص[6]، به صورت مساوی توزیع نشده بود، چراکه برخی بازارهای بیمه اسلامی به سودآوری خود بیش از دیگر بازارها ادامه دادند. بخش بیمه کوچک قطر، به طور معتنابهی سودآورتر از دیگر بازارهای اسلامی منطقه به ویژه در مقایسه با عربستان بود. با این وجود، افزایش نرخ تجارت‌های جدید و رشته‌های خودرو و پزشکی در سه‌ماهه اول سال ۲۰۲۳، رونقی چشمگیر به درآمدهای بیمه‌گران سعودی بخشید. در سه‌ماهه اول، بیمه‌گران اسلامی عربستان افزایش رشد بالایی در درآمد ناخالص خود تجربه کردند که بیشتر به دلیل قیمت‌گذاری مجدد و افزایش نرخ‌ها در خطوط تجاری خودرو و پزشکی بود. انتظار می‌رود که رشد حق بیمه دورقمی در سال ۲۰۲۳ ادامه پیدا کند، اما با تعدیل قیمت‌ها، شاید کمی کمتر از سال ۲۰۲۲ باشد.

نمودار ۳: رشد حق بیمه ورای خسارات فزاینده در سال ۲۰۲۲

منبع: شرکت اس‌اندپی، 2023

حمایتِ تعدیل نرخ و بازده قوی‌تر سرمایه‌گذاری از درآمدها

درآمد تجمیعی پس از کسر مالیاتی در بخش، تا تقریباً ۷۰ درصد درسال 2022 نسبت به سال ۲۰۲۱ بهبود یافت. نتایج سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ حاکی از آن است که سال سودآور دیگری به لطف تعدیل نرخ‌ها در خطوط تجاریِ دارای عملکرد ضعیف‌تر در گذشته و بازده سرمایه‌گذاری قوی‌تر و بالقوه در آنها، رقم خواهد خورد.

اما، درآمد‌ها، مساوی نخواهد بود و برخی بازارهای بیمه اسلامی، سودآورتر از دیگر کشورها خواهند بود.

مانند سال‌های گذشته، بخش تکافل قطر، سودآورترین بازار در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] را به خود اختصاص داد و بیمه‌گران نسبت ترکیبی متوسطِ[7] (زیان و هزینه)[8] کمتر از ۸۰ درصد را گزارش دادند (نسبت ترکیبی کمتر، سود بیمه‌گری بالاتری را نشان می‌دهد).

در همین حال، در عربستان سعودی، نسبت ترکیبی کل تقریبا ۱۰۱ درصد بود و درحدود دوسوم بیمه‌گران، زیان بیمه‌گری[9] ثبت کردند. در سال ۲۰۲۲، تعداد بیمه‌گران سعودی که خسارت پس از کسر زکات[10] (مالیات) به ثبت رساندند، ۵۲ درصد بود. البته، برخی از شرکت‌هایی که خسارات را گزارش کردند، همچنان از بازده سرمایه‌گذاری سودآوری، بهره‌مند شدند. این رقم، نسبت به سال ۲۰۲۱، بهبود محسوب می‌شد، چراکه در آن سال، خسارت بیمه‌گران، ۶۰ درصد گزارش شد.

این بهبود در سه‌ماهه اول ۲۰۲۳ ادامه پیدا کرد. سودهای سال به سال پیش از کسر زکات (مالیات) تحت استانداردهای آی.اف.آر.اس ۱۷ در عربستان تا حدود ۱۶۸ میلیون دلار افزایش یافت. این رقم با ۲ میلیون دلار طی همین دوره زمانی در سال ۲۰۲۱ قابل مقایسه است و حاکی از نتایج مطلوبی است که افزایش نرخ‌ها نشان دادند.

نمودار ۴: درآمد خالص صنعت بیمه اسلامی در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس]

منبع: شرکت اس‌اندپی، 2023؛ f: پیش‌بینی

علاوه بر نتایج بهتر بیمه‌گری، نرخ‌های بالاتر بهره، بازده سرمایه‌گذاری را در سپرده‌های ثابت و نقدی، تقویت کرد و سودآوری را در سه‌ماهه اول سال رقم زد. تنها درحدود ۷ درصد از شرکت‌ها در بخش، زیان پس از کسر زکات ثبت کردند که با ۵۶ درصد طی همین دوره در سال ۲۰۲۲ قابل‌مقایسه است.

نمودار ۵: درصد بیمه‌گران زیانده در عربستان سعودی

منبع: شرکت اس‌اندپی، 2023؛ Q1: سه‌ماهه اول

اگرچه رقابت، همچنان شدید است، اما انتظار می‌رود که تمرکز بر استمرار عملکرد بیمه‌گری بهتر در سال ۲۰۲۳ باشد و اتخاذ استانداردهای آی.اف.آر.اس ۱۷ نیز شفافیت را بهبود بخشد که این امر، شناسایی و مقایسه سودآوری و مدیریت ریسک بیمه‌گران را آسان‌تر می‌سازد.

استانداردهای حسابداری جدید، چالش‌هایی به همراه خواهد داشت

تمامی بیمه‌گران اسلامی سعودی و تعداد محدودی از آنها در دیگر کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] استانداردهای آی.اف.آر.اس ۱۷ را از ژانویه ۲۰۲۳ اجرا کردند. انتظار می‌رود، بیشتر بیمه‌گران باقی‌مانده نیز آن را از اول ژانویه ۲۰۲۴ اجرا نمایند. اگرچه پیش‌بینی می‌شود که اجرای این استانداردها، سبب بهبود در انتشار گزارش‌های مالی جزئی‌تری شود، چراکه شرکت‌ها داده‌ها و رویه‌ها خود را مطلوب‌تر می‌نمایند، اما بسیاری از بیمه‌گرانی که از پیش، این استانداردهای جدید را اجرا نموده‌اند، در گزارش‌های خود تأخیر داشتند و برخی عقب‌افتادگی‌ها را تجربه کردند. نهادهای ناظر عربستان سعودی و امارات متحده عربی، برای سه‌ماهه اول، جدول زمانی گزارش‌گری را با تمدید اعلام کردند تا بیمه‌گران،‌ حسابرسان و دیگر دست‌اندرکاران صنعت، زمان بیشتری برای تکمیل اولین بازده مالی خود تحت استاندارد جدید، داشته باشند.

در سراسر منطقه شورای همکاری خلیج [فارس]، همچنان شاهد تفاوت‌های چشمگیری در سطح آمادگی بیمه‌گران برای اجرای آی.اف.آر.اس ۱۷ هستیم. بسیاری از بیمه‌گران کوچک‌تر و متوسط که قرار است این استانداردها را اجرا نمایند، ممکن است با توجه به کمبود منابع، با دشواری‌هایی مواجه شوند. چراکه اجرای آی.اف.آر.اس ۱۷ نیاز به رویه‌های داخلی و بروزرسانی سامانه‌های فناوری اطلاعات دارد که منتهی به هزینه‌های اضافی و محدودیت‌های زمانی می‌گردد.

در راستای رقابت شدید و دیگر تقاضاهای مقرراتی فزاینده، این امر سبب شده است تا چندین ادغام[11] در شرکت‌ها حاصل شود که انتظار می‌رود این روند ادامه پیدا کند. ادغام[12] به ویژه در میان بیمه‌گران کوچک و متوسط در عربستان سعودی و امارات متحده رایج است. طی پنج تا شش سال گذشته، تعداد بیمه‌گران سعودی ۲۰ درصد کاهش یافته و از ۳۴ شرکت به ۲۷ شرکت رسیده است. پیش‌بینی می‌شود که ادغام‌های بیشتری در عربستان رخ دهد و این رقم در میان بازیگران تکافل حاضر در امارات متحده عربی نیز طی سال گذشته تقریبا به نصف رسیده است.

اگرچه هم‌اکنون انتظار تأخیر معتنابه یا ناهماهنگی در اتخاذ استانداردهای آی.اف.آر.اس ۱۷ درمیان بیمه‌گران اسلامی رتبه‌بندی‌شده در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج [فارس] وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد این احتمالات به عملکرد رتبه‌بندی منفی در برخی موارد خاص منجر شود.

پژوهش‌های مرتبط

- Accounting Changes Keep GCC Insurers On Their Toes, June 15, 2023

- GCC Insurers In 2023: Strong Growth And Lackluster Earnings Could Squeeze Capital Buffers, March 1, 2023