قرارداد جُعاله[1]، در الگوی ترکیبی تکافل[2] کاربرد دارد. الگوی ترکیبی تکافل، براساس نیاز عامل تکافل (شرکت تکافل)، مجموعه‌ای از قراردادهای وکاله (نمایندگی)، مضاربه (شراکت)، جعاله (کارمزد) و وقف (بخشش) را شامل می‌شود. یک تبرع متقابل[3] (تضمین جبران خسارت)[4] توسط تمامی مشارکت‌کنندگان تکافل[5] [بیمه‌گزاران]، از جمله عامل تکافل در تمامی چهار نوع قرارداد فوق، بسته می‌شود (ISRA, 2011). یکی از شروط جعاله، پرداخت پاداش در قبال برخی وظایف معین است. بنابراین، کلیه مشارکت‌کنندگان تکافل، بر اساس قرارداد جعاله، مدیریت صندوق تکافل را بر عهده فردی قرار می‌دهند. درصورت انجام صحیح وظیفه معین، فرد مذکور، پاداش دریافت می‌نماید (ISRA, 2011).

الگوی مشابهی نیز توسط برخی علما با عنوان الگوی اصلاحی ترکیبی[6] تأیید شده است. شکل ۱، ترسیم این الگوی اصلاحی است. این الگو شامل قراردادهای وکاله، مضاربه و جعاله است. قرارداد وکاله، شامل فعالیت‌های مرتبط با بیمه‌ است و قرارداد مضاربه، فعالیت‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری را شامل می‌شود. عامل تکافل، نقش نماینده (وکیل) را برای مشارکت‌کنندگان بازی می‌کند. چراکه مسئول مدیریت صندوق تکافل و نقش مدیر (مضارب) در فعالیت‌های مرتبط با سرمایه‌گذاری‌های صندوق را وی بر عهده دارد و مشارکت‌کنندگان در این الگو، همگی موکل (رب‌المال) هستند. بنابراین، در قبال فعالیت عامل تکافل، کارمزدی به منظور جبران زمان و تلاش وی، تعیین می‌شود.

شکل ۱، یک عنصر جعاله (Z%) را نشان می‌دهد که به الگوی ترکیبی پیشین اضافه شده است. این عنصر به سهام‌داران شرکت تکافل اجازه برداشت پاداش مشروط را می‌دهد. البته اگر مازاد، از میزان تعیین‌شده، فراتر رود (Ismail and Ismail, 2012). در این شکل، Z% سهم مازاد و Y% نیز سهم سود متعلق به سهام‌داران شرکت تکافل است که در قرارداد جعاله آمده است. این موارد همسو با مذاهب ملکی، شافعی و حنبلی است که در آنها کارمزد عملکرد باید به روشنی بیان شود تا از هر نوع ابهام و اختلافات آتی، پیشگیری شود.

شکل ۱: الگوی ترکیبی اصلاحی تکافل

منبع: Ismail and Ismail (2012, p.11)

جعاله به این الگو اضافه شده است، چراکه پیش‌تر سهام‌داران شرکت تکافل، هیچ نوع سهمی در مازاد تولیدشده به واسطه عملیات تکافل نداشتند. اما آنها تنها در صورت سرمایه‌گذاری، بازده دریافت می‌کنند و در صورت کسری، هیچ مبلغی دریافت نمی‌کنند (Khan, 2015). این الگو به عنوان یکی از کاربردی‌ترین الگوهای تکافل است که توسط عاملین تکافل مالزی اجرا می‌شود (Ismail and Ismail, 2012). روال کار این الگو براساس اصول ذیل استوار است. اول، کارمزد (وکاله) «پیش‌تر و طی فاز اولیه قرارداد، برداشت می‌شود» Ismail and Ismail, 2012, p.11)). سپس، سود فعالیت‌های سرمایه‌گذاری، تسهیم می‌شود. در نهایت، مشوق عملکرد (جعاله)، درصورتی که عامل تکافل، هدف نهایی را کسب کرده باشد، پرداخت می‌شود. به این سبب، پرداخت کارمزد عملکرد از مازاد از طریق قرارداد جعاله، برای مدیر صندوق، این مزیت را دارد که با احتیاط بیشتری،‌ خط‌مشیء بیمه‌گری را اتخاذ نماید.

مراجع

Ismail, E. and Ismail, M. (2012), Towards Integrating Trust in Takaful Model, Kuala Lumpur: Labuan IBFC Incorporated Sdn Bhd.

International Shariah Research Academy for Islamic Finance (ISRA) (2011), Islamic Financial System: Principles and Operations. Kuala Lumpur: ISRA.

Khan, H. (2015), “Optimal incentives for takaful (Islamic insurance) operators”, Journal of Economic Behavior & Organization, Vol. 109, pp. 135-144. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2014.11.001